تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتاب)
«تسلیة المُجالس و زینة المَجالس»، تألیف محمد بن ابی‌طالب حسینی کرکی (متوفای قرن دهم هجری)، کتابی است که در آن نویسنده کوشیده است تا زندگانى اهل‌بیت (علیهم السلام) را از طریق روایات صحیح و مورد اعتماد بزرگان شیعه تدوین نماید. با توجه به اینکه در این کتاب، به زندگانى سیدالشهداء (علیه السلام) توجه خاصى شده، به «مقتل الحسین» نیز مشهور گردیده است.
انگیزه نگارش
مؤلف در مورد علت اقدام خود به تألیف کتاب، چنین مى‌گوید: کتابى به فارسى مشاهده کردم که شامل ده مجلس بود و براى عزادارى دهه اول ماه محرم نوشته شده بود. لذا من هم به تأسى از مؤلف آن کتاب، شروع به تألیف کتاب حاضر، به همان سبک، در ده مجلس براى عزادارى دهه اول ماه محرم، به زبان عربى نمودم.
محتوای کتاب
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده و مؤلف مطالب کتاب خویش را در یک مقدمه و ده مجلس، تنظیم کرده است. فصول کتاب بسیار مفصل است و اغلب از پنجاه صفحه تجاوز می‌کند. در مقدمه محقق، اطلاعاتی پیرامون کتاب و نویسنده آن ارائه گردیده. و نویسنده نیز در مقدمه، از آثار علمی خود یاد کرده است.
سعى مؤلف در این کتاب، بر آن بوده که تاریخ ائمه(ع) را از احادیث صحیح نقل نماید و از آوردن احادیث ضعیف و غیر قابل اعتماد خوددارى نماید و خود بر این امر تصریح نموده است. علاوه بر اظهار مؤلف، اعتماد علامه مجلسى بر این کتاب، خود دلیل اعتبار آن است. علامه در مقدمه «بحار الأنوار»، در ذکر مصادر کتابش، در دو جا نام این کتاب را ذکر نموده است.
از بررسی و مطالعه کتاب معلوم میگردد که مؤلف، کتاب را در طی سال‌های مختلف تألیف نموده است. وی همچنین در ضمن کتاب، خطبه‌هایی را که در مناسبت‌های مذهبی در اجتماع مردم در عراق انشا نموده، آورده است.
سنویسنده در آغاز هر مجلس، خطبه ادبی فصیحی ایراد می‌کند و بعد از آن، موضوعات مربوط به هر مجلس را به‌نحو مبسوط با توجه به کتب اخبار و احادیث، بحث می‌کند. در پایان هر مجلس نیز مناجاتی به سبک مقامه ادبی انشا می‌کند و پس از آن، با اشعاری از سروده‌های خود در موضوع مجلس، آن را به پایان می‌برد.
با بررسی موضوعات فهرست مطالب کتاب، معلوم می‌شود که از مجالس ده‌گانه، چهار مجلس اول در مورد تاریخ و حالات حضرت پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، فاطمه زهرا(س) و امام حسن(ع) و شش مجلس باقی مربوط به حضرت سیدالشهداء اباعبدالله الحسین(ع) است.
مؤلف، عاشق پاک‌باز اهل‌بیت(ع) است؛ به همین جهت، در طی کتاب، ضمن حفظ ارزش تاریخی و روایی کتاب، با سوز و گداز، مصائب اهل‌بیت(ع) را با نظم و نثر بیان می‌کند که دل هر خواننده‌ای از خواندنش بی‌تاب میگردد. از عنوان کتاب‌هایی که از آثارش ارائه داده نیز به‌خوبی روشن است که او در زندگی، غیر از ذکر مدایح و مراثی اهل‌بیت(ع)، به کار دیگری نپرداخته است. همچنین موضوع تمامی اشعارش نیز مدح و مراثی اهل‌بیت(ع) است.
نویسنده علاوه بر برخورداری از قلمی روان و شیوا، طبعی سلیس و ذوقی وافر در نظم اشعار داشته و در اثنای کتاب، جای‌جای از آثار طبع خود ذکر می‌کند.
مآخذ و مصادر کتاب
با احاطه وافری که مؤلف به مجامع حدیثی شیعه و سنی داشته، در سراسر کتابش از آنها بهره جسته است و در ذکر عنوان مصادر خود، به دو شیوه رفتار نموده است. در نقل از کتاب‌های حدیثی شیعه، چون به نظر وی، خواننده کتابش شیعیان می‌باشند و این کتاب‌ها و مضامینشان نزد آنها شناخته‌شده و معروفند، لذا در اغلب این موارد از ذکر نام کتاب مورد نقل اجتناب نموده و فقط به ذکر مختصر سند حدیث و خود حدیث اکتفا نموده است. گرچه در اندک مواردی نیز از ذکر نام کتاب، خودداری ننموده است. اما در نقل از کتاب‌های اهل سنت، چون بنای اثبات مطلب در کار بوده و می‌خواسته الزامی از کتاب آنها برای قبول مطالب کتابش بیاورد، لذا در اغلب این موارد نام کتاب و مؤلف را ذکر نموده است.
وی، در ذکر نام کتاب و مؤلف، به سبک قدما رفتار نموده و فقط عنوان مختصر کتاب را با عنوان مشهور مؤلف ذکر کرده است که در اغلب موارد، موجب بروز ابهاماتی در تشخیص کتاب مورد نظر است. به‌هرحال، چون مؤلف در قرن دهم می‌زیسته و مصادری در دست داشته که برخی از آنها امروزه از بین رفته‌‌اند، لذا در اینجا فهرست نام کتاب‌هایی که وی در «تسلیة المجالس» از آنها یاد نموده و مطلبی نقل کرده، درج میگردد:
- أحکام القرآن، ابوبکر رازی؛
- امالی شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ق)، این کتاب مشهور به «المجالس» یا «عرض المجالس» می‌باشد؛
- امالی شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ق)؛
- الأنوار؛ احتمالا همان کتاب «أنوار الأثار فی فضل النبی المختار»، تألیف شهاب‌الدین احمد بن معد اقلیشی تجیبی (متوفای ۵۵۰ق) منظور است؛
- تاریخ القمی؛ معلوم نیست مقصود مؤلف از این عنوان چه کتابی می‌باشد. به احتمال زیاد، همان «تاریخ قم»، تألیف حسن بن محمد قمی، منظور است که مؤلف، اصل عربی آن را در دست داشته است؛
- تفسیر القشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن شافعی (متوفای ۴۶۵ق)؛
- الکشف و البیان عن تفسیر القرآن یا تفسیر ثعلبی، اثر احمد بن محمد ثعلبی نیشابوری (متوفای ۴۲۷ق)؛
- رامش افزای آل محمد(ص)، تألیف شیخ محمد بن حسین محتسب می‌باشد؛
- روض الجنان: احتمالا منظور تفسیر مشهور «روض الجنان و روح الجنان» تألیف ابوالفتوح رازی می‌باشد؛
- روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، شیخ شهید ابوعلی محمد بن علی فتال نیشابوری؛
- شرح قصیده ابن فارض، سعید محمد بن احمد فرغانی (متوفای حدود ۷۰۰ق)؛
- شرف المصطفی، حسن کوفی؛
- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، اثر حاکم حسکانی (زنده در قرن چهارم هجری)؛
- عقد الفرید، ابن عبدربه اندلسی؛
- العیون: احتمالا منظور از این عنوان، کتاب «عیون الأخبار و فنون الآثار فی ذکر النبی المصطفی المختار و وصیه علی بن أبی‌طالب قاتل الکفار و آله الأئمة الأطهار»، تألیف عمادالدین ادریس بن حسن بن عبدالله ابوعلی بن حاتم الانف (متوفای ۸۷۲ق) می‌باشد؛
- الفائق: منظور از این عنوان، کتاب «الفائق علی الأربعین فی مناقب أمیرالمؤمنین(ع)»، تألیف ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن سفرویه اصفهانی است که به کتاب «فضائل أبوالسعادات» نیز مشهور است؛
- الفضائل، اثر احمد بن حنبل (متوفای ۲۴۱ق)؛
- الفضائل، عکبری: چند عالم با لقب «عکبری» مشهورند و روشن نیست که این کتاب، منسوب به کدام‌یک از آنان است؛
- فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ابوالقاسم عتبی؛
- کتاب ابن مردویه، احمد بن موسی بن مردویه اصفهانی؛
- کتاب ابوبکر شیرازی، در کتاب‌های شرح حال، چندین نفر به ابوبکر شیرازی مشهورند و روشن نیست که کتاب مذکور تألیف کدام‌یک است و چه نام دارد؛
- کتاب مدائنی، اثر علی بن محمد بن عبدالله بصری مدائنی (متوفای ۲۲۵ق)؛
- کتاب النبوة، اثر شیخ صدوق: از نقل مؤلف معلوم میگردد که این کتاب تا قرن دهم هجری موجود بوده است؛
- اللهوف علی قتلی الطفوف، اثر سید علی بن طاووس حلی (متوفای ۶۶۴ق)؛
- ما نزل من القرآن فی أمیرالمؤمنین(ع)، ابونعیم حافظ اصفهانی (متوفای ۴۳۰ق): از نقل مؤلف، ظاهر می‌شود که این کتاب تا قرن دهم موجود بوده است؛
- مجمع البیان، اثر فضل بن حسن طبرسی (متوفای ۵۴۸ق)؛
- نهج‌البلاغة، تألیف سید شریف رضی.
پانویس
منابع
- مقدمه و متن کتاب.
- علی صدرایی‌نیا، «تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتابی حدیثی از قرن دهم) (قسمت اول)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله علوم حدیث، شماره ۱، پاییز ۱۳۷۵.
- علی صدرایی‌نیا، «تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتابی حدیثی از قرن دهم) (قسمت دوم)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله علوم حدیث، شماره ۲، زمستان ۱۳۷۵.
| قبل از واقعه | |||
| شرح واقعه |
| ||
| پس از واقعه | |||
| بازتاب واقعه | |||
| وابسته ها | |||